hỏi khó #8: làm thế nào để tự tin hơn?

với 4 gợi ý. mong một năm mới thêm phơi phới

/“hỏi khó” là chuỗi bài viết về (1) những câu hỏi khó-trả-lời & (2) những câu hỏi khó-nói-ra. mình mong chuỗi bài này sẽ trở thành một chiếc nam châm, giúp mình tiếp tục được gặp và thảo luận về nhiều câu hỏi thú vị hơn trong đời. :> 

---

mở bài:

chào cả nhà, tuần này của mọi người ổn chứ? nhanh thật đấy, TẾT SẮP HẾT RỒIII.

mình khi viết những dòng này đang hơi buồn lòng vì những dự định “giải quyết” nợ nần công việc trong kỳ nghỉ Lễ đổ bể gần hết. 😔

trộm vía là — mình rất vui vì Tết này được ngủ bù, ăn ngon, dành nhiều thời gian phụ giúp gia đình — cũng song sóng đó là nghĩ về bài viết ‘khai bút’.🥹

chào mừng bạn đến với hỏi-khó #8: làm thế nào để tự tin hơn? — một câu hỏi đặc biệt với đôi lời nhắn gửi riêng cho bạn ở cuối bài. ;)

rồi, vào bài thui!

---

thân bài:

trước khi bắt đầu — mình muốn nói là, mình là một đứa cực kỳ tự ti 😔

nói có sách, mách cho Mặt Trăng và Cung Mọc Xử Nữ chứng dám.

một biểu hiện rõ ràng nhất? mình vẫn chưa share các bài viết trên Substack này lên Facebook hoặc Linkedin — vốn là hành động ‘flex’ khi mình cực kỳ tự tin. 😔

NHƯNG, điều này cũng khiến mình rất nhạy cảm với những lần mình tự tin và cho mình nhiều động lực để phân tích những lần như thế.

không khó để bạn tự tìm hiểu về các lý thuyết tâm lý về sự tự tin. có chăng, số lượng lý thuyết là rất-nhiều và khiến chúng mình dễ ngợp.

Google nhanh về các lý thuyết tâm lý về sự tự tin.

mình gợi ý bạn bắt đầu từ “Self-Efficacy Theory” của Albert Bandura — một nhà tâm lý học người Mỹ gốc Canada — một trong ‘bộ tứ thần cite’** trong ngành và từng là cựu giáo sư tại trường Khoa Học Xã Hội của Đại Học Stanford.

*bộ tứ thần-cite: tên mình đặt cho những nhà nghiên cứu hay được trích dẫn nhất của thế kỷ 21 trong ngành tâm lý, gồm 4 người: Albert Bandura, Sigmund Freud, B.F Skinner và Jean Piaget.

thuyết Self-Efficacy Theory phổ biến trong tiếng Việt với tên gọi “Thuyết Niềm Tin (vào) Năng Lực Bản Thân”, được ra đời vào khoảng giữa thập niên 1960s — sau nhiều năm trau chuốt và dùng thực nghiệm chứng minh thì khá được tin dùng.

thuyết diễn giải về 4 cách khiến mình có thể tự tin hơn, như…

---

(1) trải nghiệm tự thân (mastery experience)

khẩu quyết: mình từng làm được một thứ gần như vậy!

ví dụ:

• nếu bạn đã từng thuyết trình một mình, hoặc trước một nhóm nhỏ, bạn sẽ tự tin hơn khi thuyết trình trước lớp lớn hoặc trên sân khấu đông người — vì ít nhất, bạn đã từng thuyết trình rồi.

• nếu bạn đã từng chơi tennis, bạn sẽ tự tin hơn khi chuyển sang chơi pickleball — vì ít nhất, hai bộ môn thể thao này có dụng cụ và thao tác khá giống nhau.

trong quyển sách Self-Efficacy: The Exercise of Control xuất bản năm 1997, Bandura mô tả về trải nghiệm tự thân là cách khiến mình dễ dàng cảm thấy tự tin nhất.

“Success builds a robust belief in one’s personal efficacy. Failures undermine it, especially if failures occur before a sense of efficacy is firmly established” (Bandura, 1997).

mà ở đây có thể tạm hiểu là:

người từng thành công sẽ dễ dàng phát triển niềm tin vào năng lực bản thân.

còn người từng thất bại một lần sẽ mất dần niềm tin ấy, đặc biệt nếu thất bại này diễn ra trước khi niềm tin về bản thân được xây dựng hoặc củng cố vững chắc.

để tự tin hơn dựa trên ‘vốn tự thân’, mình cũng cần có một vài kỹ năng ‘dắt túi’ như:

• khả năng ghi nhớ và hiểu rõ những trải nghiệm trước đây

• khả năng bóc tách cách mình từng thực hiện hoặc trải qua các trải nghiệm ấy

• khả năng ‘tự dạy lại’ bản thân để làm tốt việc mình từng làm

• khả năng ‘áp đặt’ bản thân làm một việc mới theo cách mình từng làm

• khả năng vượt qua áp lực từ những trải nghiệm cũ

các khả năng này càng được trau dồi, mình sẽ không chỉ có ‘tinh thần tự tin’ mà còn thật sự biết cách để biến tự tin thành hành động.

nhưng rồi thì, ai cũng phải có những lần đầu tiên, và đó là một phần lý do tại sao mình có cách thứ hai…

2. trải nghiệm ‘bạn thân’ (vicarious experiences)

khẩu quyết: bạn làm được, tôi cũng thế.

ví dụ:

• ngày trước, mình từng rất tự ti là mình không đủ giỏi để đi du học — cho đến khi mình thấy rất nhiều bạn cấp 3 và đại học của mình đi du học. mình dần cảm thấy tự tin hơn — à chắc mình cũng có thể đi học được đấy. ;)

“Seeing people similar to oneself succeed by sustained effort raises observers” beliefs that they too possess the capabilities to master comparable activities to succeed.” (Bandura, 1997)

mà ở đây có thể tạm hiểu là:

“Việc nhìn thấy những người giống mình thành công nhờ nỗ lực bền bỉ khiến người quan sát tin rằng họ cũng có khả năng làm được hoặc thành thạo các hoạt động tương tự và thành công”.

người giống mình nhất, hay mình gọi là ‘bạn thân’: thường có nhiều điểm tương đồng với mình. điều này không chỉ dừng lại ở những thứ ‘hữu hình’ bối cảnh lớn lên, hoàn cảnh tài chính mà đôi khi còn là những thứ trừu tượng hơn như: hệ giá trị, niềm tin…

tương tự như trên, để tự tin các trải nghiệm ‘bạn thân’, mình cũng cần có một vài kỹ năng ‘dắt túi’:

• những vòng tròn quan hệ với nhiều điểm tương đồng về lý tính và cảm tính.

• khả năng phân tích bối cảnh và năng lực của những người ‘bạn thân’.

• khả năng phân tích bối cảnh và năng lực của bản thân

• khả năng so sánh giữa hai bối cảnh và năng lực để tìm sự tương đồng

• khả năng ‘áp đặt’ hành động nếu nhìn thấy sự tương đồng, hoặc phỏng đoán cách thực hiện dựa trên các sự tương đồng ấy.

và một lần nữa, đôi khi — bạn chính là người đầu tiên trong vòng tròn của bạn quyết định làm một điều gì đó. lúc này, bạn có thể sẽ tự tin hơn nhờ…

3. những lời ‘thao túng’ từ môi trường (social persuasion)

khẩu quyết: “bố mẹ tin con”; “thầy cô tin em”, “cả lớp này chỉ có em là người duy nhất làm được”.

ví dụ:

• một người chị lớn trong ngành Nhân Sự đã từng nói với mình là: ‘chị tin em sẽ rất hợp với ngành đấy.” và đó cũng là cách mình bắt đầu tự tin hơn khi nộp hồ sơ ứng tuyển ngành HR và rồi thì có hơn 6 năm trải nghiệm với ngành. :)

rất-nhiều năm sau, mình nghĩ về khoảnh khắc này và tặc lưỡi nhận ra là: mình đã bị… thao túng trong vô thức :) biểu hiện: mình chưa bao giờ dừng lại và hỏi “thật á?” mà rất-đỗi-tự-tin để ứng tuyển cho hẳn là một trong những tập đoàn nổi tiếng là tuyển HR khó lên bờ xuống ruộng. :)

Self-efficacy is influence by encouragement and discouragement pertaining to an individual’s performance or ability to perform (Redmond, 2010)

tạm dịch:

niềm tin vào bản thân bị ảnh hưởng bởi sự khuyến khích hoặc khuyên ngăn đến khả năng thành công của cá nhân đó. (Redmond, 2010)

để được ‘thao túng’ bằng lời nói thuyết phục, chúng mình cũng cần ‘dắt túi’:

• những vòng tròn quan hệ luôn sẵn sàng ủng hộ và thuyết phục chúng mình theo đuổi một điều gì đó.

• khả năng tiếp nhận lời khuyên hoặc làm theo những lời gợi ý.

• khả năng tự hướng dẫn bản thân (vì lúc này bạn không còn những trải nghiệm trước đây hoặc trải nghiệm từ những người xung quanh để làm ‘cơ sở’ làm theo)

đặc biệt — là chuyện ‘nghe sao hiểu vậy’. người ta khen thì tin người ta, chứ đừng nghĩ người ta khen đểu huhu =))

và cuối cùng — trưởng thành đôi khi cũng là một hành trình rất cô đơn. nếu không có những vòng tròn quan hệ, những cộng đồng, những trải nghiệm, sự tự tin của chúng mình lúc này có thể sẽ đến từ…

4. tình trạng thể chất và cảm xúc (psychological & emotional states)

khẩu quyết: tôi vui khỏe, tôi tự tin.

mình tin là bạn không còn xa lạ gì với những câu chuyện như:

• khi đang cảm thấy vui vẻ thì bạn dễ tự tin thử trải nghiệm một điều mới hơn so với khi mình đang trong tình trạng lo âu kéo dài.

• khi mình có thể ngồi học liên tục 5-6 tiếng mà không thấy mỏi lưng, mình tự tin hơn khi ứng tuyển các chương trình học nặng, v.d: Thạc Sĩ, Tiến Sĩ (Schunk and Zimmerman, 2008)

Is it impossible to build self-efficacy while suffering from some of these struggles? Of course not, but boosting your self-efficacy is much easier when one feels healthy and well (Bandura, 1982).

it is not the sheer intensity of emotional and physical reactions that is important but rather how they are perceived and interpreted (Bandura (1977).

tạm dịch:

có phải là không thể xây dựng niềm tin vào năng lực bản thân khi đang phải chịu đựng một số khó khăn nào đó không? điều này không đúng. ta vẫn có thể. nhưng việc nâng cao niềm tin ấy sẽ dễ dàng hơn khi mình cảm thấy khỏe mạnh và ổn định về cảm xúc (Bandura, 1982).

không phải chỉ đơn thuần mức độ phản ứng thể chất và cảm xúc mới là yếu tố tiên quyết, mà là cách những yếu tố này được cảm nhận và diễn giải (Bandura, 1977)."

để tự tin hơn khi đang vui khỏe, chúng mình cũng được khuyến khích phát triển:

• khả năng cảm nhận được những phản hồi của cơ thể: cảm thấy thư giãn, cảm thấy căng cứng, cảm thấy hào hứng, cảm thấy tê rần rần…

• khả năng quản lý được cảm xúc và liên kết cảm xúc tới hành động.

à mà mình phải nhắc là:

4 cách trên không phải là duy nhất, và toàn bộ.

mọi lý thuyết về tâm lý, dù nổi tiếng như Self-efficacy đều sẽ có giới hạn của nó. chúng mình sẽ vẫn có rất nhiều cách khác nữa để tự tin hơn.

nhưng trong khuôn khổ của bài hôm nay, mình chỉ muốn khai thác sâu về 4 cách trên — để dẫn vào lời chúc đến bạn nhân dịp đầu năm mới này. ;)

---

kết bài:

chỉ hai ngày nữa thôi, chúng mình sẽ lại quay về cùng những cơn sóng của công việc, của đời sống, của hoài bão, của trách nhiệm, của ty tỷ thứ không tên.

mình chúc bạn tự tin ra khơi — tự tin lướt qua những cơn sóng đó — bằng cách này hay cách khác, như là…

— trân trọng và tận dụng những trải nghiệm sẵn có;

— bao quanh bản thân với những khuôn mẫu và dị biến ở đời;

— dang tay đón nhận nhiều thương yêu, ủng hộ, và tử tế;

— và, nhớ phải rất-thương mình — rồi chăm chỉ tập tành — để vui khỏe xông pha.

cảm ơn bạn vì đã dừng chân ở chiếc blog nhỏ của mình.

và hẹn gặp lại bạn vào tuần sau. ;)

---

hỏi khó #8: làm thế nào để tự tin hơn? là 2,069 từ của tuần 46 viết đều và (tập tành) viết hay của 2024 và 2025.

bài viết thuộc thử thách Viết Tiếp Sức từ #wotnalumni.

nếu bạn muốn đọc các bài viết còn lại, các cháu ở Substack này, và cả ở đây: www.gowiththeflaws.com/

nếu bạn đã đọc đến đây - cảm ơn bạn - và mình chúc bạn một ngày thật hiền :>